خلاصه کتاب حیات فکری و سیاسی امامان شیعه- امام زمان(عج)
- محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر، حکیمه دختر امام جواد، ابوعلی بن مطهر، عمرو اهوازی، ابونصر طریف خدمتگزار خانه امام موفق به دیدار امام زمان(عج) در خانه امام عسکری شده اند.
- امام عسکری فرزند خویش را به برخی نشان داد و ایشان را به عنوان جانشین خود معرفی کرد.
پر اهمیت ترین دیدار اصحاب امام عسکری از حضرت بقیه الله زمانی بود که محمد بن عثمان عمری از وکلای خاص امام زمان همراه با چهل نفر دیگر در خدمت امام بودند.
نام بردن از آن حضرت در آن دوران ممنوع بود و امام عسکری تاکید داشتند تنها به عنوان الحجه من آل محمد از ایشان نام برند.
- در مورد جانشینی امام عسکری اشعری پانزده فرقه نام برده و نوبختی چهارده فرقه را نام برده است.
پنج گروه اصلی فرقه های شیعه پس از امام عسکری(ع):
- واقفه: رحلت امام عسکری را باور نداشته و او را به عنوان مهدی آل محمد زنده می دانند.
- جعفریه: گروهی به جعفر بن علی الهادی برادر امام عسکری گرویدند. گروهی وی را جانشین امام یازدهم می دانستند.
- محمدیه: انکار امام عسکری(ع) و قائل به امامت اولین فرزند امام هادی(محمد) که در حیات پدر چشم از جهان فرو بست گرویدند.
- ختم امامت: پس از امام عسکری دیگر امامی نیست.
- امامیه
- فرقه جعفریه: به معنای طرفداران امامت جعفر بن امام هادی، سرسخت ترین مخالفان امامیه بوده و در میان شیعیان نیز هوادارانی از غالیان و جز آن ها داشته اند. مثل علی طاحن کلامی کوفه و علی بن حسن بن فضال
- پس از انشعاب زیدیه و اسماعیلیه، ایجاد گرایش شیعی پیرو جعفر، انشعاب بزرگی بود که رخ داد. در بغداد با وجود نفوذ آل نوبخت دوامی نیاورد. در نقاط دیگر به طور محدود به زندگی خود ادامه داد.
- مساله غیبت به سادگی برای جامعه شیعه حل نشده و در دهه های پایانی قرن سوم و نیز قرن چهارم دشواری های زیادی در این زمینه در جامعه شیعه به وجود آمد.
- شیخ صدوق کتاب کمال الدین و تمام النعمه را در پاسخ به شبهات غیبت تالیف کرد. مثل کتاب الغیبه نعمانی و شیخ طوسی
- مهمترین دلیل تفرقه ها و انشعاب ها در جامعه شیعه، همین مساله مهدویت بوده که به غلط از سوی برخی از اصحاب ائمه مطرح می شده است.
- وجود قائم و مهدی امری ثابت و اصلی مسلم، در میان مسلمانان قرون نخستین بوده است. و تنها در مورد تعیین مصداق، مشکلاتی پیش آمده است.
- عنوان قائم در متون روایی شیعه، بیش از لقب مهدی به کار رفته است، در حالی که در روایات اهل سنت، تنها کلمه مهدی وارد شده است.
- مبانی کلامی شیعه درباره امامت:
- زمین نمی تواند خالی از حجت باشد.
- پس از امام حسن و امام حسین امامت دو برادر امکان ندارد.
- اگر تنها دو نفر روی زمین زندگی کنند حتماً یکی از آن دو حجت خدا خواهد بود.
- کسی که امامت او ثابت نشده، امامت فرزندان وی جایز نیست.(اسماعیل)
- پشتوانه کلامی مهم مهدویت در قران:
- آیه 5 سوره قصص: و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و...
- آیه 105 سوره انبیا: و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون
- پس از رحلت امام عسکری به سال 260ق بلافاصله غیبت صغری شروع شد و تا رحلت آخرین نایب امام زمان در سال 329ق ادامه داشت. پس از آن غیبت کبری آغاز گردید.
- در دوره غیبت صغری نه تنها شخص حضرت بقیه الله از دیده ها پنهان بود، بلکه سفرای او نیز به طور ناشناخته و بدون آنکه جلب توجه کنند عمل می کردند.
- نتیجه دوری شیعیان امامی از برنامه های انقلابی و براندازی:
الف: شیعیان با تهدیدهای کمتری مواجه شدند.
ب: شیعیان امامی در مرکز خلافت عباسی، حضور قاطع خویش را حفظ نمودند.
- عثمان بن سعید عمری سمّان:
اولین نایب خاص حضرت بقیه الله در پوشش روغن فروشی از قبیله اسد و وکیل امام عسکری و مورد اعتماد امام هادی تغسیل و تکفین امام عسکری(ع) را برعهده گرفت و جسد پاک آن حضرت را در قبر نهاد.
- ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری:
پس از درگذشت پدرش، حضرت ضمن توقیعی به وی تسلیت گفت، پس از دعای خیر در حقش، امور را به او واگذار کردند. وی تا سال 305ق در قید حیات بود.
- ابوالقاسم حسین بن روح:
حسین بن روح از معتمدان ابوجعفر عمری و از نزدیکان وی در بغداد به شمار می رفت و به دستور حضرت ولی عصر او را به عنوان جانشین خود معرفی کرد؛ وی از اصحاب امام عسکری بوده است. در دوران وزارت آل فرات عصر مقتدر عباسی در دستگاه خلافت نفوذ کرد، اما با روی کار آمدن حامد بن عباس که از مخالفان شیعه حمایت می کرد مشکلاتی برای حسین بن روح به وجود آمد و از سال 312 تا 317ق در زندان به سر می برد و در شعبان سال 326ق درگذشت. به تصدیق موافق و مخالف از فهمیده ترین و عاقل ترین مردم روزگار بوده است.
- ابوالحسن علی بن محمد سمری:
آخرین نایب امام زمان(عج) که به دستور آن حضرت و توسط حسین بن روح به جانشینی وی منصوب شد. تا سال 329ق مهمترین تحول دوره سمری توقیع امام زمان(عج) و آغاز غیبت کبری حاصل شد.
- نکات توقیع امام زمان به سمری:
- ظهور من تنها با اجازه خداوند خواهد بود.
- هرکس پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعای ارتباط و دیدار با من را داشته باشد دروغگویی بیش نخواهد بود.
- اقدامات نواب در ارتباط با شیعیان:
- مبارزه با غلات
- رفع شک و تردیدهای موجود درباره حضرت مهدی(عج)
- سازماندهی وکلاء
- مخفی نگاه داشتن امام زمان(عج)
- نواب خاص با وجود آنکه بر اثبات وجود امام دوازدهم اصرار داشتند، از شیعیان می خواستند که درباره شناخت مشخصان آن حضرت اصرار نورزند و این رویه به دلیل حفظ امنیت امام اتخاذ شده است.
- پس از آغاز غیبت، تماس مستقیم وکلا با امام قطع شد و به جای آن، محور ارتباط، نایب خاصی شد که آن حضرت تعیین فرموده بود.
- زمان غیبت صغری در مواردی امکان داشت برخی از وکلا برای یک بار به ملاقات امام زمان(عج) شرفیاب شوند مثل محمد بن احمد قطّان از وکلای ابوجعفر نایب دوم
- مردم در برابر اموالی که به وکلا می دادند، قبوض از آنان دریافت می کردند. ولی از نایب خاص هرگز قبض و سندی مطالبه نمی شد.
- امام زمان(عج) در عراق، مکه و مدینه بوده و به نحوی زندگی می کرده که نایب خاص می توانسته با وی ملاقات کند. چنانکه گاهی میان اصحاب نیز کسانی می توانستند به حضور آن حضرت شرفیاب شوند. مثل محمد بن احمد قطان
- شیعیان در دوران غیبت اول(صغرا) از آن حضرت به ناحیه مقدسه یا غریم تعبیر می کردند.
- تنها مشکلات سیاسی، انگیزه عدم جواز تسمیه امام زمان در آن دوره بوده است.
- مامون همواره اظهار تشیع می کرد. با روی کار آمدن مقتدر عباسی از سال 295ق، زمینه رشد شیعه در بغداد و نقاط دیگر فراهم شد.
- جریان مشارکت شیعیان امامی در دستگاه حکومت در دوران آخرین امامان رو به گسترش گذاشت. در دوران امام یازدهم و پس از آن در غیبت صغرا، شمار فراوانی از شیعیان در دستگاه عباسی شغل های مهمی به دست آوردند. شیعه از یک سو امامت عباسیان را نامشروع می دانسته و از سویی دیگر در حکومت آن ها تا حد وزارت به کار می پرداخت.
- شهر مکه قبله مسلمین، مرکز حرکت انقلابی مهدی شود. نخستین افراد قیام او، در آن شهر، گردآیند و در آن جا به او بپیوندند.
